شبکه معنایی قول در قرآن کریم

چکیده «قول» مفهومی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده و از منظرهای مختلف بدان پرداخته شده است. این مفهوم، گستره‏ای وسیع در ارتباط انسان با خود، جامعه و خدا به خود اختصاص داده است؛ به گونه‏ای که آدمی لحظات هم‏نشینی با خویشتن خویش را با سخن (کلام لفظی یا نفسی) سپری می‏کند؛ چنانچه در ارتباط مستقیم با آدمیان، اولین ابزار مورد استفاده او کلام است و حتی بخش وسیعی از مرور خاطرات جمعی، تداعی گفتارهاست. نیز ارتباط آدمی با خداوند در قالب نماز، مناجات و دعا بوسیله گفتار صورت می‏پذیرد. گفتنی است گستردگی حوزه تفکر آدمیان، وابستگی تام به محدوده لغات موجود در ذهن آنان دارد و هر چه انسان بر واژگان بیشتری آگاهی داشته باشد، دایره تفکر او وسیع تر و افکار او دقیق تر خواهد بود. «قول» در قرآن کریم نیز جایگاهی ویژه دارد و تکرار این واژه در کتاب تدوین، نماد اهمیت آن است. قرآن کریم علاوه بر نقل مکالمات شخصیت‏های مختلف و بیان اعتقادات متفاوت آدمیان، که هر کدام با هدفی خاص مطرح شده است، قوانین موضوعه توسط خدای تعالی برای بشر را نیز با «قول» مطرح می‏نماید. همچنان که با ارائه منشأها و آداب گفتار و نیز با بیان قانونمندی‏های حاکم بر فضای قول و آثار آن، به دنبال تبیین مفهوم گفتار و اهمیت جایگاه آن است. استخراج مطالب مذکور از قرآن کریم، نیازمند روشی مناسب با ویژگی‏های قرآن به عنوان متنی چند لایه و سرشار از پیچیدگی‏های زبانی-معنایی است و معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاهی تحلیلی و موشکافانه به متن برای دستیابی به مفهوم حقیقی واژگان و نیز به سبب تجربیات موفق کاربست آن در مطالعات قرآنی و در حوزه‏های مشابه با گفتار، روشی مناسب به نظر می‏آید.